باغ فین، نام یک باغ ایرانی در شهر کاشان است که حمام فین نیز در آن واقع شده است. سابقه و قدمت باغ فین و بناهای آن به دوره‌ی صفویه باز می‌گردد. این باغ تاریخی در شش کیلومتری مرکز شهر کاشان و در انتهای خیابان امیرکبیر فعلی و روستای فین کوچک قدیم قرار دارد. یکی از دلایل با ارزش بودن این باغ وقایع مهم تاریخی‌ای است که در این باغ رخ داده، از جمله می‌توان به جشن تاجگذاری رسمی شاه اسماعیل صفوی و نیز قتل امیركبیر در این باغ اشاره كرد. 

تاریخچه

برخی منابع تاریخی قدمت باغ فین را به دوران سلطنت آل‌بویه(1000 سال پیش) نسبت می‌دهند. به استناد این منابع، زلزله مهیب سال ۱۵۷۳ میلادی باعث تخریب کلی باغ شد. به هرحال ساختمان باغ فین فعلی به دوران شاه عباس بزرگ نسبت داده شده و میراث فرهنگی ایران، طراح باغ را غیاث‌الدین جمشید کاشانی می‌دانند.

در دوره سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار، بخش‌هایی زیادی به ابنیه باغ افزوده شد. تقریباً بیشتر بناهای موجود در باغ، همگی ساخته این دوران است؛ ولی با مرگ فتحعلی‌شاه، کار رسیدگی به باغ و درختان آن رها شد و حتی بخش‌هایی از باغ از میان رفت. با ثبت ملی  این اثر در هفتاد سال پیش، رسیدگی و توجه به آن اهمیت بیشتری یافت. در دوره پهلوی، بنای موزه ملی کاشان بر خرابه‌های خلوت نظام‌الدوله و همچنین بنایی در حدفاصل کتابخانه و حمام‌ها ساخته شد و سایر ابنیه نیز مورد مرمت قرار گرفت.

درمورد ریشه کلمه فین نقل های زیادی شده است. اما مهم ترین نظریه این است که كلمه فين معرب پين است و پين يك لغت فارسي باستان است به معني پايانه ، چون اين منطقه پايان شهر بوده به آن پين مي گفته اند.

مجموعه باغ فین در سال ۱۹۳۵ میلادی در آثار ملی ایران به ثبت رسید. کار ثبت جهانی این اثر که از سال 1386 آغاز شده بود، چندین سال به طول انجامید و سرانجام در زمستان ۱۳۸۹، مرحله اول ثبت این اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو به انجام رسید.

معماری

وسعت باغ بالغ بر 23 هزار مترمربع است. این باغ شامل یک حیاط مرکزی شگفت انگیز است که به وسیله دیوار، بارو و برجهای استوانه شکل محصور شده ‌است. محصور کردن زیبایی های باغ در پناه دیواری بلند، استفاده شاهانه از باغ را به رخ می کشد. به واسطه همین دیوارها ساکنان می توانند در پناه برج و بارو، بستری امن بیابند.

معماری این باغ ترکیبی از عناصر طبیعی چون آب و درخت و عناصر ثابت معماری چون بناهای تاریخی مختلف است. 

عنصر آب

آب یکی از عناصر اصلی در طراحی باغ فین است. آب در باغ فین به صورت‌های راکد، روان، فورانی  و جوششی حضور دارد. آب جاری در جوی‌ها، استخرها و حوض‌های باغ از چشمه‌ی سلیمانیه تأمین می‌شود. آب این چشمه ابتدا در استخری در پشت باغ جمع می‌شود، سپس توسط جوی‌ها به حوض‌ها و فواره‌ها منتقل می‌شود. زير تمام جوي‌ها و دور تمام حوض‌ها در عمق يك متري زمين لوله‌هايي تعبيه شده به اسم تنبوشه كه اين لوله‌ها از جنس سفال بوده كه از يك طرف به حوض‌هاي اصلي متصلند و طرف ديگر آن در انتهاي جوي مسدود است . آب از يك طرف وارد مي شود و چون انتهاي لوله مسدود است آب از فواره ها خارج مي شود. چون سطح زمين شيب دارد براي اينكه فشار تقسيم شود قطر لوله را متفاوت ساخته اند. ابتداي لوله از انتهاي آن قطورتر است به اين ترتيب فشار تقسيم مي شود و آب به يك ميزان از فواره خارج مي شود.

عنصر درخت

درختان باغ، فضاي سبز باغ و كلاً ترتيب قرار گرفتن باغچه‌ها به سبك چهار باغ است. اين درختان به آب و هواي اين ناحيه خو گرفته اند و در جاهاي ديگر به اين اندازه رشد نمي كنند. قديميترين درختان باغ بیش از 500 سال عمر دارند كه در كنار كوشك قاجار قرار گرفته اند كه اهالي اين منطقة آن‌ها را سرو ليلي و مجنون مي نامند. اكثر درختان باغ سرو بوده همچنین درختان ديگري مثل انجير، بِه و توت و غيره نيز در باغ وجود دارد.

عنصر بناها

عمارت سر در

در ابتدای ورود به این باغ، با ساختمانی بلند برخورد می کنید که سردر نام دارد. این ساختمانِ دو طبقه، در دوره صفوی بنا گردیده است و با داشتن تالاری با چشم اندازهای دیدنی به محیط اطراف به عنوان پیوندگاه بیرون و درون باغ به شمار می رود. در طبقه‌ زیرین بنا، هشتی قرار دارد که محلی برای انتظار کسانی بوده که به باغ مراجعه می کردند و دالان ورودی به باغ با اتاق‌های جانبی، نیز پس از آن قرار گرفته اند.

کوشک قاجاری

به اين ساختمان شترگلو هم گفته مي شود به اين جهت كه حفره وسط حوض در عمق حدود دومتري زمين لوله اي دارد ازجنس سفال و شبيه گردن شتر يا حرف S انگليسي كه اين حالت لوله باعث مي شود آب با فشار بالا نيايد و این چنين به نظر برسد كه وسط حوض، چشمه وجود دارد. سال ساخت این بنا 1226 هجری قمری به دستور فتح علي شاه مي باشد.

کوشک صفوی

این بنا که با نام صوفه عباسی هم شناخته می شود، در حدود سال ۹۸۶ هجری شمسی به دستور شاه عباس و به همت آقا خضر نهاوندی، حاکم وقت کاشان در مرکز باغ و در روبه روی دروازه ساخته شد. این عمارت پیش تر ۴ طبقه داشته و دو طبقه فوقانی آن به شکل کلاه فرنگی بوده اما زلزله سال ۱۱۵۶ صدماتی جدی به آن وارد کرد و در زمان بازسازی تنها دو طبقه از آن ساخته شده است .مصالح به کار رفته در آن عبارتند از: سنگ لاشه در پی ساختمان و خشت خام در دیواره‌ها.

چایخانه

در کنار کوشک قاجار، چایخانه را می بینید که در این قسمت، تمام آب ورودی به باغ، تقسیم می شود. یک سوم از آب چشمه اصلی به اینجا می ریزد و پس از تقسیم شدن به ۳ شاخه، راه خود را به این صورت ادامه می دهد: یک شاخه از زیر حوض کوشک قاجار، شاخه ای دیگر از زیر حوض جوش و یکی از زیر حوض کوشک صفوی عبور می کند. سپس بقیه جوی ها و فواره ها از این سه حوض تغذیه می شوند.

حمام

حمام های باغ فین شاخص ترین و شناخته شده ترین بناهای این باغ هستند چرا که همانگونه که به آن اشاره کردیم، امیرکبیر نیز در یکی از این حمام به قتل رسیده است. در قسمت جنوبی باغ فین دو حمام وجود دارد که به حمام کوچک و بزرگ معروف است، حمام کوچک از آثار دوره صفویه و همراه با بنای اولیه باغ فین ساخته شده ‌است. حمام بزرگ در دوران قاجاریه به وسیله فتحعلی شاه ساخته شده ‌است.

موزه

در ضلع شمال غربی باغ فین، ساختمانی با عنوان موزه ملی کاشان وجود دارد که در سال ۱۳۴۶هجری شمسی به همت مرحوم سید محمد تقی مصطفوی، مدیرکل باستان شناسی وقت، بر خرابه‌های برجای مانده از بنای خلوت نظام‌الدوله ساخته شده است. مساحت این بنا حدود ۳۰۰ مترمربع می‌باشد و یک طبقه شامل چند تالار بزرگ و کوچک و یک زیرزمین نسبتا وسیع در آن وجود دارد، این موزه دارای سه بخش باستان شناسی و مردم شناسی و صنایع دستی است.

آب و هوا

کاشان دارای آب و هوایی گرم و بیابانی است، بهترین زمان برای سفر به کاشان ماه های اردیبهشت و خرداد تا ضمن بازدید از بناهای تاریخی از دیدن جشنواره گلاب گیری نیز لذت ببرید. البته در این زمان تعداد گردشگران در این شهر به اوج خود می رسد.

دسترسی

باغ فین در استان اصفهان، در نزدیکی شهر کاشان قرار دارد. دسترسی به باغ فین از طریق خیابان امیرکبیر صورت می‌پذیرد وسایل نقلیه عمومی از جمله مینی ‌بوس و سواری از مرکز شهر کاشان این دسترسی را تامین می‌ کنند.

ماشین شخصی

شهر کاشان در 240 کیلومتری(3 ساعت و 20 دقیقه) تهران قرار دارد، در مسیر باید از شهر های اسلام‌شهر و قم عبور کرد. شهر اصفهان در 220 کیلومتری (2 ساعت و 40 دقیقه )شهر کاشان قرار دارد که در طول مسیر باید از شهر‌های شاهین شهر و نطنز باید عبور کرد. شهر شیراز در 700 کیلومتری (7 ساعت و 35 دقیقه ) کاشان قرار دارد در طول مسیر باید از شهر‌های مرودشت، شهررضا، اصفهان و شاهین شهر عبور کرد.

فرودگاه

فرودگاه کاشان در 28 کیلومتری (30دقیقه) باغ فین قرار دارد.

پایانه مسافربری

پایانه مسافربری کاشان در 13 کیلومتری (20 دقیقه) باغ فین قرار دارد.

راه آهن

ایستگاه راه‌آهن کاشان در 16 کیلومتری (15 دقیقه) باغ فین واقع شده است.